* Anadolu Mektebi Yazar Okumaları Cengiz Aytmatov Paneli Konuşması
Ankara, 2022
AYTMATOV’DA MİLLÎ BENLİK*
Biz, “Aytmatov’un millî benliği ele alışı” üzerine bir konuşma hazırladık. Okumalarımızı bu başlık üzerinden değerlendirdik.
Bozkırın sesini Manas hikâyelerinde duyan, Kırgızistan’ın millî yazarı Cengiz Aytmatov, yalnızca dünyaya Kırgız edebiyatını tanıtmamış, aynı zamanda Kırgızların bir millet olarak benliğini kaybetmemesi ve millet olduklarını hatırlamaları için de çalışmıştır. “Yıldırım Sesli Manasçı” adlı eserinde geçen ‘’Kader ona korkudan nefesi kesilenlere Manas’ı anlatmak, Manas’ı hatırlatmak görevi verecekti.” sözleri buna örnektir. Kırgızların bir millet olduklarını hatırlamaları, onların Sovyetlerden intikam almalarıdır. Çünkü yazarın babası milliyetçilikle suçlanıp öldürülmüştür ve mezarının yeri bile bilinmemektedir.
Büyük yazar, millî benliği konu alan neredeyse her kitabında Kırgızlara uygulanan baskıdan ve Sovyetlerin Kırgızları kendilerine -yani Ruslara- faydalı olacak şekilde yetiştirmesinden bahsetmektedir . Bu duruma örnek olarak “Cengizhan’a Küsen Bulut” adlı eserinde, terfi alan genç güvenlik görevlisinin ‘’Ben bir komsomolda büyüdüm. Bükülmeyen, katı bir Bolşevik’im yani. Ve böyle olmaktan gurur duyuyorum.’’ cümleleri verilebilir. Aytmatov bu baskıyı dönemin şartları yüzünden üstü kapalı bir biçimde ifade etmek zorunda kalmıştır. Buna rağmen eserlerini okuduğumuzda bu milliyetçilik duygusunu kolaylıkla hissedebiliyoruz. Bu büyük yazarın başarılı olduğu konulardan biridir.
Yazar, uyandırmak istediği duyguyu açık bir biçimde hissettirebilmektedir. Bu yüzden kitapları cümle cümle değil, bir bütün hâlinde okunmalıdır. Kitaplarında bu bütünlük ile düşüncelerini açıklar. Aytmatov’un milli benliği konu alan eserlerinin neredeyse hepsinde Kırgız halkı kullanılmaktadır. Bunu en güzel gösteren kitaplarından biri “Deve Gözü”dür. “Deve Gözü”nde, çalışmaktan yıpranan Kırgız halkı güzel bir biçimde imgelenmiştir. “Beyaz Gemi” adlı eserinde de tüm baskılara rağmen millî kültür ve değerlerini torununa aktarmaya ve onu bu şekilde yetiştirmeye çalışan Mümin Dede’nin hikâyesi anlatılmaktadır. Bu eserde, Mümin Dede’ye karşı yozlaşmış ve neredeyse Rusların kulu hâline gelmiş Orozkul’un çatışması ele alınmıştır.
Aytmatov’un, “Cengizhan’a Küsen Bulut” adlı eserinde iki baskıcı liderin haksız yere suçladığı insanları anlattığını düşünmekteyiz. Bu iki liderin yani Cengizhan ile Stalin’in yönetim biçimlerini araştırdığımızda, devletleri arasında yüzyıllar olmasına rağmen ikisinin arasında neredeyse fark olmadığını gördük. Cengiz Han yasalarında görülen maddelerde kişiye yaşama hakkı verilmemektedir. Örnek olarak:
- Mal alıp verirken 3 kez üst üste iflas edenler idam edilir,
- Sahibinden izin almaksızın onun kölesine yiyecek, içecek veren idam edilir,
- İzin almadan posta yerini değiştiren kişiler idam edilir,
- Eğer bir kişinin mülkünde çalınmış bir at bulunursa, kişi aynı cinsten 9 at ekleyerek sahibine iade edecektir. Kişi bu cezayı ödeyemezse, yerine çocukları alınır. Eğer kişinin çocuğu yoksa kişi koyun gibi boğazlanabilir,
maddeleri verilebilir.
Aynı şekilde Stalin yönetiminde de hayatın değeri yoktur.
Aynı kitapta, Almanlara esir düştükten sonra kurtulan ve İngilizlerle iş birliği yaptığı iddia edilen Abutalip, hapse atıldıktan sonra hemen Faşist damgası yemiştir, savunmaları dikkate alınmamıştır. Bundan sonrasını yazarın kendi ifadelerinden dinleyebiliriz:
“Bazı geceleri yüzünü duvara döner, gömleğinin eteğiyle yüzünü örtmeye çalışırdı. O zaman, onu gözleyen nöbetçi hemen içeri dalar, yakasından tutup yere çalar, küfürler savurarak basardı tekmeyi: ‘Yüzünü duvara dönme pis köpek! Başını örtme alçak faşist…’ Onun bağıra bağıra suçsuz olduğunu söylemesine kimse kulak asmazdı.”
Cengiz Aytmatov eserlerini milleti için kaleme almıştır. Bu büyük yazar, milletinin tanınmasına çok büyük katkılar sağlamıştır. Mekânı cennet olsun.
Fatmanur Ay
Umut Kılıç
Comments